Дебелината и нејзините здравствени ризици
Cодржина
Што е дебелина?
Дебелината е хронична, сложена метаболичка состојба која се карактеризира со прекумерна акумулација на телесните масти. Се јавува кога постои постојана нерамнотежа помеѓу внесот на калории и потрошувачката на енергија, што доведува до зголемување на телесната тежина.
Најчесто користената алатка за проценка и класификација на дебелината е Индексот на телесна маса (БМИ) , едноставна пресметка која покажува дали тежината на поединецот е соодветна за неговата висина:
БМИ = тежина (кг) / висина² (м²)
Според Светската здравствена организација (СЗО) , дебелината се дефинира како БМИ од 30 kg/m² или повеќе .
Класификација на БМИ:
| Категорија | БМИ (kg/m²) |
|---|---|
| Прекумерна тежина | 25 – 29,9 |
| Дебелина cтепен I | 30 – 34,9 |
| Дебелина степен II | 35 – 39,9 |
| Дебелина степен III | ≥ 40 |
Растечкиот проблем
На глобално ниво, стапките на дебелина се зголемија во последните децении, главно поради промените во животниот стил и нездравите навики во исхраната. Овој тренд е особено загрижувачки во Северна Македонија, каде 55,7% од возрасните се класифицирани како со прекумерна тежина, а 28,4% се сметаат за дебели. Кај децата на возраст од 6 до 9 години, приближно 30,5% имаат зголемена телесна тежина, при што 13,8% спаѓаат во категоријата дебели или екстремно дебели. Овие алармантни статистики ја нагласуваат потребата од ефективни стратегии за јавно здравје за справување со зголемената преваленца на дебелината, особено кај помладата популација.
Причини за дебелина
Дебелината е мултифакторна состојба, која произлегува од интеракцијата помеѓу генетската предиспозиција и факторите на животната средина, а навиките на животниот стил се најзначајните придонесувачи. Примарната причина е хроничната енергетска нерамнотежа – внесот на калории постојано го надминува трошењето на енергија.
Клучни фактори кои придонесуваат за дебелината:
Нездрава исхрана: Висококалорична храна богата со масти и шеќери (како брза храна и слатки), неправилни оброци.
Седентарен начин на живот: недостаток на редовна физичка активност.
Недостаток од сон: Спиење помалку од шест часа навечер.
Психолошки фактори: Стресот и емоционалните пореметувања може да доведат до прејадување.
Ендокрини нарушувања: Состојбите како што се тежок хипотироидизам или Кушингов синдром може да поттикнат зголемување на телесната тежина.
Лекови: Некои лекови, како што се антидепресиви, антипсихотици и кортикостероиди, може да придонесат за зголемување на телесната тежина.
Генетски фактори: Ретко, генетските дефекти може да бидат примарна причина, но во повеќето случаи, генетската предиспозиција е во интеракција со факторите на околината.
Здравствени ризици поврзани со дебелината
Дебелината не е само козметичко прашање; тоа е сериозен здравствен проблем кој го зголемува ризикот од разни болести преку промовирање на акумулација на маснотии во органите и предизвикување хронично воспаление. Тоа влијае на повеќе системи, вклучувајќи метаболичко, кардиоваскуларно, респираторно и мускулно-скелетно здравје.
Вообичаени здравствени компликации од дебелината:
Кардиоваскуларни заболувања: хипертензија, коронарна артериска болест и мозочен удар.
Дијабетес тип 2: отпорност на инсулин предизвикана од вишок маснотии.
Дислипидемија: Високо ниво на холестерол и триглицериди.
Заболување на замастен црн дроб: акумулација на маснотии во клетките на црниот дроб.
Жолчни камења: често се поврзани со дебелината и брзото губење на тежината.
Апнеја при спиење: прекини на дишењето за време на спиењето, што доведува до лош квалитет на спиење.
Респираторни инфекции: зголемен ризик поради нарушена функција на белите дробови.
Бубрежно заболување: Зголемен ризик од хронични заболувања на бубрезите.
Рак: Поголем ризик од рак на дојка, ендометријален, простата, колоректален, црн дроб и тироидна жлезда.
Остеоартритис: дегенерација на зглобовите поради зголемено оптоварување со тежина.
Хормонална нерамнотежа и неплодност: нарушена хормонална регулација, особено кај жените.
Покрај физичките здравствени проблеми, дебелината може значително да влијае на менталното здравје. Многу поединци се борат со ниска самодоверба, депресија и социјална стигма , што може дополнително да го комплицира управувањето со тежината.
Како се проценува дебелината?
Првичната проценка вклучува темелен физички преглед и пресметување на БМИ за да се утврди сериозноста на дебелината. Сепак, само БМИ не укажува на количината или дистрибуцијата на телесните масти.
Дополнителни мерења кои обезбедуваат попрецизна проценка вклучуваат:
Обем на половината: укажува на централна дебелина.
Сооднос помеѓу половината и колковите: ја проценува дистрибуцијата на маснотиите.
Сооднос помеѓу половината и висината: помага да се процени метаболичкиот ризик.
Анализа на составот на телото: Техниките како биоелектрична импеданса или DXA скенирање нудат детални увиди во дистрибуцијата на маснотиите и мускулите.
Лабораториски тестови за проценка на компликации:
Нивоа на гликоза во крвта: за откривање на дијабетес.
Липиден профил: да се процени нивото на холестерол и триглицериди.
Тестови за функцијата на црниот дроб (AST, ALT, GGT): За откривање на заболување на замастен црн дроб.
Тестови за бубрежна функција (креатинин, уреа): За да се процени бубрежното здравје.
Хормонален панел: Ако постои сомневање за ендокрини нарушувања.
Абдоминален ултразвук: За откривање на замастен црн дроб или жолчни камења.
Управување со дебелината
Управувањето со дебелината бара сеопфатен и персонализиран пристап, земајќи ја предвид медицинската историја на пациентот и факторите на ризик. Успешното управување со тежината често вклучува мултидисциплинарен тим, вклучувајќи нутриционисти, психолози и лекари.
Ефективните стратегии вклучуваат:
-
Измени на животниот стил:
-
Усвојување урамнотежена исхрана контролирана со калории.
-
Зголемување на физичката активност (најмалку 150 минути умерено вежбање неделно).
-
-
Психолошка поддршка:
-
Когнитивно-бихејвиорална терапија за решавање на емоционалното јадење.
-
-
Медицински третмани:
-
Лекови за губење на тежината може да се земат предвид кога промените во животниот стил се недоволни.
-
-
Хируршки интервенции:
-
Баријатриската хирургија е опција за тешка дебелина кога другите третмани не успеваат.
-
Превенцијата игра витална улога во борбата против дебелината. Едукацијата на јавноста за здравата исхрана, физичката активност и долгорочните ризици од дебелината може да помогне да се намали преваленцата и поврзаните здравствени компликации.
Прифатете здрав начин на живот!
Дебелината претставува значителни здравствени предизвици и го зголемува ризикот од бројни хронични состојби. Справувањето со дебелината бара сеопфатен пристап кој вклучува промени во животниот стил, медицинска поддршка и превентивни стратегии. Одржувањето здрава тежина е од суштинско значење за подобрување на квалитетот на животот и минимизирање на влијанието на болестите поврзани со дебелината. Раната интервенција и проактивното управување се клучни за минимизирање на здравствените ризици и поддршка на долгорочната благосостојба.
